ขอนแก่นจังหวัดที่เป็นศูนย์กลางความเจริญแห่งหนึ่งของภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีประวัติความเป็นมาที่ยาวนานตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ย้อนกลับไปร้อยกว่าล้านปีมาแล้วพื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยของไดโนเสาร์มาก่อนสันนิษฐานจากที่มีการพบรอยเท้าและฟอสซิลไดโนเสาร์ทั้งยังเคยเป็นถิ่นอาศัยของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ดังปรากฏหลักฐานจากการค้นพบเครื่องมือเครื่องใช้สำริดและโลหะที่แหล่งโบราณคดีโนนนกทาอำเภอภูเวียง
ต่อมาในสมัยประวัติศาสตร์จังหวัดขอนแก่นได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมแบบทวารวดีจากภาคกลาง เข้ามาสู่ภาคอีสาน ตามด้วยอิทธิพลเขมรที่เข้ามาส่งผลให้ศาสนาฮินดูได้เผยแพร่ตามเข้ามาด้วยดังที่ปรากฏให้เห็นตามศิลปกรรมการสร้างปราสาทเปือยน้อยอำเภอเปือยน้อยและในช่วงศตวรรษที่ 18 อิทธิพลของเขมรแบบ viola ที่นับถือพระพุทธศาสนานิกายมหายานได้เข้ามาแทนที่ตัวอย่างสถาปัตยกรรมที่สร้างขึ้นในสมัยนั้นเช่นกู่ประภาชัยอำเภอน้ำพอง
จากนั้นราวพุทธศตวรรษที่ 18 วัฒนธรรมล้านช้างและล้านนาได้เข้ามามีบทบาทในพื้นที่แถบนี้แทนวัฒนธรรมดั้งเดิมกลายเป็นวัฒนธรรมผสมผสานที่แพร่หลายไปทั่วถิ่นดินแดนอีสานเรียกว่าศิลปะแบบล้านช้างสถาปัตยกรรมที่สำคัญที่เห็นได้ชัดเช่นพระธาตุขามแก่นอำเภอน้ำพองซึ่งกลายเป็นพระธาตุคู่บ้านคู่เมืองขอนแก่นในเวลาต่อมา
ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีการย้ายที่ตั้งเมืองขอนแก่นอยู่หลายครั้งส่วนใหญ่ย้ายไปตั้งอยู่อำเภอรอบนอกหรือจังหวัดที่ใกล้เคียงกับขอนแก่นในปัจจุบันจนในสมัยรัชกาลที่ 5 ช่วงปีพศ. 2440 ได้มีการย้ายเมืองขอนแก่นมาอยู่ที่บ้านเมืองเก่าโดยตั้งศาลากลางขึ้นที่ริมบึง เมืองเก่าทางด้านทิศเหนือและพัฒนาขยายขนาดเมืองออกไปเรื่อยๆจนเป็นจังหวัดขอนแก่นอย่างเช่นในปัจจุบัน
ปัจจุบันจังหวัดขอนแก่น มีพื้นที่ประมาณ 1 886 ตารางกิโลเมตรลักษณะภูมิประเทศมีสภาพพื้นที่ทั้งหมดลาดเอียงจากทิศตะวันตกไปทิศตะวันออกและทิศใต้แบ่งออกเป็น 26 อำเภอได้แก่อำเภอเมืองขอนแก่นอำเภออุบลรัตน์อำเภอเขาสวนกวางอำเภอน้ำพองอำเภอกระนวนอำเภอซำสูงอำเภอบ้านแฮดอำเภอบ้านไผ่อำเภอเปือยน้อยอำเภอหนองสองห้องอำเภอพลอำเภอโนนศิลาอำเภอชนบทอำเภอแวงใหญ่อำเภอแวงน้อย อำเภอโคกโพธิ์ไชย อำเภอมัญจาคีรีอำเภอพระยืนอำเภอบ้านฝางอำเภอหนองเรืออำเภอภูเวียงอำเภอหนองนาคำอำเภอเวียงเก่าอำเภอสีชมพูอำเภอภูผาม่านและอำเภอชุมแพ
